استفاده فرزند دختر از مستمری والدین

پس از فوت بازنشسته یا فردی که بر اساس قانون، بازماندگانش مشمول دریافت مستمری بازماندگان هستند، وراث وی می‌توانند برای برقراری مستمری مذکور اقدام کنند. طبق ماده 86 «قانون استخدام کشوری»، وراث قانونی متوفی، عبارتند از: «فرزندان و زوج یا زوجه دایمی و مادر و پدری که در کفالت متوفی بوده‌اند و همچنین نوادگانی‌که پدر و مادرشان فوت شده و در کفالت متوفی می‌باشند.» بنابراین، خانمی که پدر یا شوهرش را از دست داده باشد، مشمول دریافت مستمری است. حتی دخترانی که تحت کفالت پدربزرگ یا مادربزرگشان قرار دارند هم، می‌توانند پس از درگذشت آن ها، مشمول دریافت مستمری بازماندگان شوند؛ البته این مزیت، تنها مربوط به بازنشستگان و مستمری بگیران مشمول «قانون استخدام کشوری» و به عبارت بهتر، بازنشستگان و مستمری بگیران وابسته به نهادها و ادارات دولتی است. در قانون تأمین اجتماعی، دریافت مستمری تنها برای همسر متوفی و فرزندان او و در برخی مواقع، پدر و مادر فرد فوت شده، پیش‌بینی شده است و نوادگان مشمول دریافت مستمری بازماندگان نیستند. با این حال، پرسشی که اغلب مطرح می‌شود، این است که آیا فرزند دختر فردی که در زمان حیات و مدتی بعد از درگذشت مستمری بگیر، شاغل یا دارای همسر بوده و پس از فوت پدر یا مادر، به هر دلیلی، شغل و همسر خود را از دست داده باشد، می‌تواند از مزایای مستمری بازماندگان بهره‌مند شود؟ آیا فرزند دختری که ابتدا از مستمری بازماندگان استفاده می‌کند و سپس به دلیل ازدواج یا اشتغال، از دریافت آن محروم می‌شود، با از دست دادن شغل و درگذشت همسر یا طلاق گرفتن از وی، مشمول دریافت مجدد مستمری پدر یا مادرش خواهد شد؟

خوشبختانه، پاسخ دادن به این پرسش‌ها سخت و پیچیده نیست. مطابق بند 3 ماده 48 «قانون حمایت خانواده»، «فرزندان اناث در صـورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان ذکور تا سن بیست سالگی و بعد از آن منحصراً، درصورتی که معلول از کار افتاده نیازمند باشند یا اشتغال به تحصیلات دانشگاهی داشته باشند، حسب مورد از کمک هزینه اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار می‌گردند.» بنابراین، شرط دریافت مستمری بازماندگان برای فرزندان دختر، نداشتن شغل یا شوهر است و قانون، محدودیتی بابت ازدواج یا اشتغال قبلی در نظر نگرفته است. بنابراین، اگر خانمی، شغل خود را از دست بدهد و شوهر نداشته باشد، در صورتی که مادر یا پدرش دارای حقوق بازنشستگی یا مستمری از کار افتادگی بوده و فوت کرده باشند، می تواند برای دریافت مستمری بازماندگان اقدام کند و به نظر می‌رسد، در این زمینه تفاوتی بین خانم مجرد یا خانمی که همسرش فوت کرده یا از وی جدا شده است، وجود ندارد.

نکته دیگری که باید در این زمینه به آن توجه شود، آن است که مطابق بند یک ماده 48 قانون حمایت خانواده، مصوب سال 1391، «زوجه دایم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری وی برخوردار می گردد و ازدواج وی مانع دریافت حقوق مذکور نیست و در صورت فوت شوهر بعدی و تعلق حقوق به زوجه در اثر آن، بیشترین مستمری ملاک عمل است.» بنابراین، شرایطی که پیش از تصویب این قانون وجود داشت، تغییر کرده است و زوجه دایمی متوفی، در هر حال باید از حقوق و مستمری بازماندگان بهره‌مند شود و ازدواج مجدد، مانعی برای پرداخت حقوق به وی نیست. به نظر می‌رسد، در این زمینه، تفاوتی میان بازنشستگان کشوری و تأمین اجتماعی وجود نداشته باشد. به همین دلیل، بانوانی که طبق مقررات قدیمی، پس از ازدواج مجدد، از دریافت حقوق یا مستمری محروم شده باشند هم می‌توانند برای برقراری مجدد آن، اقدام کنند. همچنین، مطابق بند 2 ماده 48، «دریافت حقوق بازنشستگی یا از کارافتادگی، مستمری از کارافتادگی یا بازنشستگی، حسب مورد، توسط زوجه متوفی، مانع از دریافت حقوق وظیفه یا مستمری متوفی نیست.» بنابراین، حتی بانوانی که به واسطه اشتغال، از مستمری یا حقوق بازنشستگی استفاده می‌کنند هم می‌توانند از حقوق و مستمری شوهرشان، پس از درگذشت وی، بهره‌مند شوند و مانعی برای استفاده آن ها وجود ندارد.