وقت احتیاطی و وقت نظارت از جمله اصطلاحاتی است که در قانون پیش بینی نشده اما ضروریات عملی در محاکم، دلیل وجود آن را ایجاب کرده است
وقت نظارت یا احتیاطی در قانون آیین دادرسی مدنی نیامده است اما تعیین آن در محاکم ضرورت پیدا می کند.
تعیین وقت نظارت به این جهت است که پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود زیرا اگر پرونده بدون دستور تعیین وقت باشد، از دور رسیدگی خارج خواهد شد.

این موضوع در حالی است که پرونده ای که دارای وقت است، در دفتر اوقات ثبت شده و در موعد تعیین شده باید به نظر رییس شعبه برسد.
بنابراین وقت نظارت، مربوط به زمانی است که طرفین در وقت نظارت دعوت نمی شوند و فقط یک تذکر و یادآوری برای رییس شعبه است تا پرونده را دوباره ملاحظه کرده و بررسی کند آیا کاری که مد نظرش بوده، انجام شده است یا خیر؟ تا اگر نیاز باشد، مجددا وقت نظارت تعیین کند.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که وقت احتیاطی یا وقت نظارت باید در دفتر اوقات ثبت شود تا پرونده مذکور از دور رسیدگی خارج نشود.

هرچند در حال حاضر موارد مورد اشاره از طریق سیستم های رایانه ای انجام می پذیرد و در سایت عدل ایران قابل مشاهده است اما در هر حال پس از روشن شدن نتیجه استعلام بلافاصله پرونده باید تحت نظر دادگاه قرار گیرد یعنی اگر وقت مربوطه نرسیده و چنانچه آماده صدور رأی باشد و نیاز به استعلام مجدد یا وقت رسیدگی جدیدی نباشد، اقدام به صدور رأی می کند و چنانچه نیاز به رسیدگی یا استعلام مجددی باشد، به تعیین وقت احتیاطی یا وقت نظارت اقدام می کند.
نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که به طور معمول پس از صدور قرارهایی از جمله قرار کارشناسی، قرار تحقیق محلی، قرار معاینه محلی و مطالبه اسناد و اطلاعات از مراجع اداری و انتظامی، وقت احتیاطی یا وقت نظارت تعیین می شود چرا که شاید قاضی پس از پاسخ استعلام از این مراجع بتواند اقدام به صدور رأی کند.

مدت وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نیست

مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نشده است و مدیر دفتر پس از صدور استعلام، با توجه به تعداد استعلامات یا اداره مربوطه و با تخمین مدت زمان، به صدور وقت احتیاطی اقدام می کند و نیز اینکه خود قاضی هم راساً می تواند مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت را به دفتر اعلام کند.
در کنار وقت احتیاطی یا وقت نظارت، وقت دیگری نیز وجود دارد که به عنوان وقت فوق العاده معروف است که با اوقات قبلی متفاوت و دارای تمایز است.
بدین شرح که وقت فوق العاده در مواردی به کار رفته است که دادگاه خارج از اوقاتی که در دفتر مخصوص یا سایت، چه به صورت عادی یا خارج از نوبت تعیین می شود و معمولاً بدون حضور اصحاب دعوا، نسبت به پرونده رسیدگی و اقدام به صدور رأی شایسته می کند.

به عنوان مثال در ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است «… مطالبه خسارت در این مورد بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی صورت می گیرد. مفاد تقاضا به طرف ابلاغ می شود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ با دلایل آن را عنوان کند. دادگاه در وقت فوق العاده به دلایل طرفین رسیدگی و رأی مقتضی صادر می کند. این رأی قطعی است… .
اصطلاح وقت فوق العاده در ماده ۱۴۲ قانون اجرای احکام مدنی نیز به کار رفته است بنابراین باید گفت تفاوت اساسی بین وقت عادی و خارج از نوبت از یک سو و وقت فوق العاده از سوی دیگر وجود دارد.

زیرا وقت فوق العاده خارج از اوقاتی است که از پیش تعیین شده است و حضور و دعوت قبلی اصحاب دعوا ضروری به نظر نمی رسد و در عین حال همواره برای صدور رأی، پرونده تحت نظر قرار می گیرد.
دقیق ترین معیار وقت فوق العاده در ماده ۲۹ قانون اجرای احکام مدنی دیده می شود «در مورد حدوث اختلاف در مفاد حکم، هر یک از طرفین می توانند رفع اختلاف را از دادگاه بخواهد. دادگاه در وقت فوق العاده رسیدگی و رفع اختلاف می کند و در صورتی که محتاج به رسیدگی بیشتری باشد، رونوشت درخواست را به طرف مقابل ابلاغ کرده، طرفین را در جلسه خارج از نوبت برای رسیدگی دعوت می کند و عدم حضور آنها باعث تأخیر رسیدگی نخواهد شد.
بنابراین با تعاریف موجود تفاوت وقت احتیاطی یا وقت نظارت و وقت فوق العاده مشخص می شود.