در قوانین کشور ما چه اعمالی در ارتباط با مواد مخدر جرم شناخته شده است؟
باتوجه به تعریفی كه از جرم قاچاق مواد مخدر در قوانین شده است، اگر منظور شما از این نوع جرم فقط وارد كردن یا صادر كردن یا حمل كردن كالای مربوط به مواد مخدر از نقطه‌ای به نقطه دیگر باشد، این بحث ناقص خواهد بود. اگر بخواهیم در زمینه جرایم مواد مخدر صحبت كنیم باید مفهوم قاچاق را كنار بگذاریم، هر چند قانونگذار در ماده 28 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال 1367 و اصلاحی مصوب سال 1376 و 1389 از اصطلاح قاچاق استفاده كرده است اما با توجه به تعریفی كه از جرم قاچاق در حقوق داخلی وجود دارد، اگر بخواهیم به طور كلی این نوع جرایم را تعریف كنیم، باید بگوییم كه وارد كردن، صادر كردن، ساختن، تولید، ارسال، خرید، فروش، عرضه برای فروش، توزیع، حمل، نگهداری، استفاده از مواد مخدر، كشت آنها و اعتیاد به این نوع مواد همه داخل در مفهوم جرایم ناشی از مواد مخدر هستند. بر اساس قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب 3/8/1367 اعمالی كه در این حوزه جرم محسوب می‌شود به این شرح است:
1- كشت خشخاش و كوكا مطلقا و كشت شاهدانه به منظور تولید مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
2ـ وارد كردن، ارسال، صادركردن، تولید و ساخت انواع مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
3ـ نگهداری، حمل، خرید، توزیع، اخفا، ترانزیت، عرضه و فروش مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
4ـ دایر كردن یا اداره كردن مكان برای استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
5ـ استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی به هر شكل و طریق، مگر در مواردی كه قانون مستثنا كرده باشد.
6ـ تولید، ساخت، خرید، فروش، نگهداری آلات و ادوات و ابزار مربوط به ساخت و استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
7 ـ قرار دادن یا پناه دادن متهمین، محكومیت مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی كه تحت تعقیب‌اند و یا دستگیر شده‌اند.
8 ـ امحا یا اخفا ادله جرم مجرمان.
9 ـ قرار دادن مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی یا آلات و ادوات استعمال در محلی به قصد متهم كردن دیگری.
این دسته از جرایم بر اساس چه قوانینی مجازات می‌شوند؟
عنصر قانونی این نوع جرایم را مصوبه مبارزه با موادمخدر مصوب سال 1367 و 1376 به اضافه قسمت‌هایی از مقررات مواد مخدر مربوط به لایحه مواد مخدر مصوب سال 1359 كه مغایر با قانون جدید مبارزه با مواد مخدر نیست، تشكیل می‌دهد. البته باید به تدوین‌كننده قانون مبارزه با موادمخدر مصوب سال 1367 قانونگذار گفت، زیرا مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب‌كننده این قانون بوده است.
عنصر مادی و ظهور خارجی جرایم مربوط به مواد مخدر به چه ترتیب است؟
از حیث عنصر مادی به جرایمی جرم ناشی از مواد مخدر گفته می‌شود كه عمل ارتكابی در این نوع جرایم به صورت فعل مثبت مادی ارتكاب می‌یابد به‌عبارت دیگر ترك فعل در مورد این نوع جرایم مصداق پیدا نمی‌كند.
کسی که مرتکب جرایم مواد مخدر می‌شود از نظر روانی باید چه شرایطی داشته باشد؟
در بررسی عنصر معنوی این دسته از جرایم باید بگوییم كه تمامی اجزای تشكیل‌دهنده عنصر روانی باید محقق شود. اول اینكه شخص مجرم باید علم به حكم در این نوع جرایم داشته باشد یعنی وی بداند كه ارتكاب جرایم مربوط به موادمخدر ممنوع است. این نوع علم به موجب یك قاعده كلی مفروض است یعنی فرض می‌شود که همه در جامعه می‌دانند که اعمال مرتبط با مواد مخدر جرم است. بخش بعدی عنصر معنوی هم علم به موضوع است، یعنی مجرم بداند که این ماده كه شخص مجرم می‌خرد، می‌فروشد، حمل می‌كند، نگهداری می‌كند، صادر و یا وارد می‌كند، موادمخدر است.
بحث بعدی درباره عنصر روانی جرم، بحث سوءنیت است. «سوءنیت عام» یعنی اینكه شخص ارتكاب چنین جرمی را اراده کند. در اینجا جا دارد که تاکید کنیم انگیزه در جرایم نقش و تاثیری ندارد اما به صورت استثنایی در مورد كشت شاهدانه و حمل و اخفای و نگهداری مواد مخدر، انگیزه به موجب قانون موثر شناخته شده است. در این مورد در صورتی عمل شخص جرم تلقی خواهد شد كه انگیزه شخص از ارتكاب این نوع اعمال، توزیع موادمخدر باشد یعنی اصل بر این است كه كشت شاهدانه و حمل، اخفا، نگهداری و خرید و فروش آن جرم تلقی نمی‌شود، مگر اینكه احراز شود كه انگیزه شخص از ارتكاب این نوع اعمال، توزیع بعدی شاهدانه است. اما در عمل قضیه متفاوت و بر عكس این رویكرد است؛ رویه قضایی عنصر روانی را در این نوع جرایم مفروض می‌داند.
البته شاید مفروض تلقی كردن عنصر روانی جرم مواد مخدر خیلی هم دور از واقعیت نباشد زیرا زمانی كه مواد مخدر نزد شخص مجرم یافت می‌شود، اوضاع و احوال قضیه حاكی از آن است كه شخص مجرم می‌دانسته كه كالاهای نزد او، موادمخدر است. همان‌طور كه می‌دانیم اصل برائت نیز مبتنی بر اوضاع و احوال خاص است. اگر اوضاع و احوال برخ لاف قواعد اصل برائت حاكم باشد، اصل برائت جای خود را به اصل مجرمیت می‌دهد. رویه‌قضایی و قضات دادگاه‌ها در هنگام روبه‌رو شدن با این پرونده‌ها چاره‌ای جز این ندارند و شخص متهمی كه مدعی است اطلاعی از وقوع جرم نداشته است و به‌عنوان مثال نمی‌دانسته كه این كالاهای مكشوفه، موادمخدر بوده است، باید این ادعای خود را در دادگاه به اثبات برساند. به طور کلی می‌توان گفت اوضاع و احوال می‌تواند در كشف قضیه بسیار موثر باشد.
منظور از اوضاع و احوال در كشف قضیه چیست؟
به‌عنوان مثال در نظر بگیرید كه شخصی که پیک موتوری است قرار بوده است بسته‌ای را تحویل بگیرد و در مقصد دوباره آن بسته را تحویل شخص معینی دهد اما در بین راه مامور انتظامی به حامل موادمخدر مشكوك می‌شود، وی را بازرسی می‌كند و می‌فهمد كه بسته حمل‌شده مواد مخدر است. در اینجا حامل آن مواد فیش خود را به مامور انتظامی نشان و موضوع را شرح می‌دهد در نتیجه با معرفی شخص صاحب كالا می‌تواند از تعقیب قانونی رهایی پیدا كند.